Рекламный баннер 990x90px bantop
Хаҥалас улууһун Эркээни Ыһыаҕар
16:05 17.06.2024 16+
Хаҥалас улууһун Эркээни Ыһыаҕар, улууска аан бастакынан айар дьоҕурдаах эр дьоннор хартыыналарын быыстапката Орто Дойду «Кудай Бахсы» түһүлгэтигэр үөрүүлээхтик арыллыытын туһунан кыратык сырдата түһүөм.
Быыстапканы тэрийэ сылдьан, бу түһүлгэҕэ мин 2014 сыллаахха Хаҥаласка буолан ааспыт Олонхо Ыһыаҕар, араас улуустартан 20 тимир ууһа кыттыылаах «Хатан Уус» күрэҕи салайан ыытан сарсыарда 5 чааска түмүк таһаарбыппытын санаан-ахтан аһардым. Ол курдук, лоп курдук 10 сыл буолан баран, бу түһүлгэҕэ, аны «Кэрэни айар дьоҕурдаах Хаҥалаһым дьоно» диэн быыстапка тэрийээччитэ буолбут эбиппин.
Бастатан туран, быйылгы ыһыах сүрүн уратыта диэн, кини Аар Айыы итэҕэлин сиэринэн-туомунан барбыта буолар. Ыһыах Алгыһа Аар Айыы итэҕэлигэр олоҕуран ыытыллыбыта, бу Айылҕаттан айдарыылаах ытык-мааны киһибит, Үрүҥ Айыы Ойууна Владимир Алексеевич Кондаков: «Аар Айыы итэҕэлин хаҥаластар сөргүтэр ытык иэскит» - диэн эппит кэс тыла олоххо киирэн эрэрин биир көстүүтүн уонна бастакы хардыытын курдук ылыныахтаахпыт. Алгыһы Владимир Алексеевич үөрэнээччитэ, кинини кытары өр сылларга алтыспыт эрэ киһи буолбакка, бэл бэйэтин оннугар алгыстата сылдьыбыт Исаков Никодим Христофорович бэрт өрө көтөҕүллүүлээхтик уонна дьайыылаахтык ыыппытын бэлиэтиэм этэ.
Салҕыы, хаһыат ааҕааччылара билэргит курдук, бу саас Аҕа Дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр, Хаҥалас улууһун Аҕа баһылыга Олег Валерьевич быһаччы көҕүлээһининэн, эр дьону түмэр уонна сомоҕолуур, уол оҕолору иитиигэ болҕомтону уурар «Уол оҕо кэскилбит, эр киһи эрэлбит!» - диэн эр дьоҥҥо анаммыт тэрээһинэ ыытыллыбыта. Бу үтүө тэрээһини салҕыы сайыннарар баҕаттан, быйыл Хаҥалас улууһугар Дьиэ-кэргэн уонна оҕо сыла биллэриллибитинэн, улууспут Ыһыаҕар «Кэрэни айар дьоҕурдаах хаҥалаһым дьоно» диэн эр дьон, ол эбэтэр дьиэ-кэргэн аҕа баһылыктарын быыстапката буолан ааста.
Бу быыстапкаҕа Өктөм, Чаппаай, Дьөппөн, Төхтүр олохтоохторо көхтөөхтүк кыттыыны ыланнар 30-ча үлэни туруордулар. Иннибитигэр бу эр дьон хартыыналарын быыстапкатын аны Саха сирин Национальнай художественнай музейыгар көрдөрүүгэ туруорар, буклет оҥорор баҕа санаа баар. Бу курдук кыраттан саҕалаан, Хаҥалас улууһун эр дьонун ураанхайдыы уйулҕаларын уһугуннарар, сахалыы санааларын сайыннарар, түүр төрүттэрин төнүннэрэр үлэ биһигини иннибитигэр күүтэр.
Ол курдук, биһиги Бастакы Президеммит Михаил Ефимович Николаев көҕүлээһининэн бүтүн республикабыт үрдүнэн «Бары уруһуйдуубут» диэн бырайыак үлэлиир. Ол үлэ түмүгүнэн араас улуус, нэһилиэк аайы айар дьоҕурдаах дьон түмсүүлэрэ үлэлээн эрэллэр. Ол үлэҕэ биһиги эр дьоннорбут, ыал аҕа быһылыктара көхтөөхтүк кыттыһан эрэллэрэ бу олус кэрэхсэбиллээх уонна хайҕаллаах.
Дьиҥэр, былыргы сахха эр киһи дьиэ-кэргэн туллар тутааҕа, эрэллээх эркинэ этэ эбээт. Билигин туох кистэл кэлиэй, эр дьоннорбут кэрэ аҥардарбыт күлүгэр сылдьар курдукпут, ол эбэтэр, ханна да ыытыллар араас тэрээһиннэргэ үксүн кэрэ аҥардарбыт инники күөҥҥэ сылдьаллар. Бэл бу ыытыллыбыт эр дьону түмэр быыстапка арыллыыта, эр дьон оһуохайа буолуохтааҕа эрдэттэн биллэриллибитин үрдүнэн, эр дьоммут ахсааннара бу да сырыыга кэрэ аҥардарбытыттан лаппа аҕыйах ахсааннаах ааспыта ону бигэргэтэр. Бу көстүүнү оннуттан хамсатар, уларытар туһугар, Хаҥалас улууһун эр дьонугар улахан үлэ ыытыллара ирдэнэр.
Быыстапка арыллыытын иһинэн СВО-ҕа кытта сылдьар эр дьону чиэстээһин тэрилиннэ, кинилэргэ туһаайан элбэх үтүө тыллар этилиннилэр, махтал суруктар туттарылыннылар, улуус дьаһалтатын аатыттан бэлэхтэр бэрилиннилэр.
Бу түһүлгэҕэ СВО кыттыылааҕа, Аан дойду таһымыгар тиийэ биллэр спортсмен, «Саха Боотур» байыаннай-патриотическай иитии, бэлэмнэнии киинин салайааччыта Андрей Юрьевич Артамонов, бу аҕыйах хонуктааҕыта, 2-ис Малдьаҕар Бөртө нэһилиэгэр уол оҕолорго анаммыт бастакы слетугар Амма, Хаҥалас уонна Дьокуускай куорат 2-ки оскуолатын үөрэнээччилэрэ Боотур үөрэҕэр уһуллан, эр киһи үлэтигэр эриллэн, итэҕэлгэ иитиллэн, сылгыга сыстан, балыктаан, от охсон, ат үрдүттэн оҕунан ытан, буһан-хатан, биир тутум үрдээн, үөрэн-көтөн барбыттарын көрдөрөр хаартыска быыстапкатын тэрийэн үлэтин түмүгүн кэлбит дьоҥҥо көрдөрдө, кэпсээтэ.
Манан сиэттэрэн, мин СВО кыттылаахтарыгар этиэм этэ, эһиги төһө да ыарахан сырыыны сырыттаргыт, өлүүнү-сүтүүнү көрдөргүт, төһө кыалларынан эйэлээх олоххо эргиллэн кэлэн баран, бу Андрей Артамонов курдук, сырдык олоххо тардыһыылаах, бар дьоҥҥутугар, омуккутугар туһалаах буола сатааҥ диэн.
Бу тэрээһин, эр дьон быыстапкатыгар кыттыбыт дьоҥҥо махтал суруктары туттарыыннан уонна эппитим курдук, аҕыйах да буоллар эр дьон бэртээхэй оһуохайынан, уопсай хаартыскаҕа түһүүнэн түмүктэннэ.
Түгэни туһанан быыстапка арыллыытыгар кыттыыны ылбыт бары эр дьоҥҥо, туһулаан улуус Аҕа баһылыгар Олег Валерьевич Иринеевка, быыстапканы иилээн-саҕалаан ыыппыт культура үлэһитигэр Софрон Николаевич Владимировка бэйэм махталбын тириэрдэбин.
Түмүкпэр, Хаҥалас улууһун эр дьонугар туһаайан этиэхпин баҕарабын, ханна эмит эр дьон түмсүүтэ тэриллэрин көрдүгүт-иһиттигит эрэ онно тиийэ сатааҥ, эр дьон түмсүүлээх, биир санаалаах, көрүүлээх, Аар Айыы итэҕэллээх, чөл олохтоох уонна инникигэ тардыһыылаах эрэ буоллахпытына биһиги олохпут сайдыыга барыаҕа, ону өйдөөҥ, өйөөҥ, ону сыаналааҥ диэн!
Александр ХАРИТОНОВ,
Покровскайдааҕы оҕо ойуулуур-
дьүһүннүүр оскуола дириэктэрэ.
Быыстапканы тэрийэ сылдьан, бу түһүлгэҕэ мин 2014 сыллаахха Хаҥаласка буолан ааспыт Олонхо Ыһыаҕар, араас улуустартан 20 тимир ууһа кыттыылаах «Хатан Уус» күрэҕи салайан ыытан сарсыарда 5 чааска түмүк таһаарбыппытын санаан-ахтан аһардым. Ол курдук, лоп курдук 10 сыл буолан баран, бу түһүлгэҕэ, аны «Кэрэни айар дьоҕурдаах Хаҥалаһым дьоно» диэн быыстапка тэрийээччитэ буолбут эбиппин.
Бастатан туран, быйылгы ыһыах сүрүн уратыта диэн, кини Аар Айыы итэҕэлин сиэринэн-туомунан барбыта буолар. Ыһыах Алгыһа Аар Айыы итэҕэлигэр олоҕуран ыытыллыбыта, бу Айылҕаттан айдарыылаах ытык-мааны киһибит, Үрүҥ Айыы Ойууна Владимир Алексеевич Кондаков: «Аар Айыы итэҕэлин хаҥаластар сөргүтэр ытык иэскит» - диэн эппит кэс тыла олоххо киирэн эрэрин биир көстүүтүн уонна бастакы хардыытын курдук ылыныахтаахпыт. Алгыһы Владимир Алексеевич үөрэнээччитэ, кинини кытары өр сылларга алтыспыт эрэ киһи буолбакка, бэл бэйэтин оннугар алгыстата сылдьыбыт Исаков Никодим Христофорович бэрт өрө көтөҕүллүүлээхтик уонна дьайыылаахтык ыыппытын бэлиэтиэм этэ.
Салҕыы, хаһыат ааҕааччылара билэргит курдук, бу саас Аҕа Дойдуну көмүскээччилэр күннэригэр, Хаҥалас улууһун Аҕа баһылыга Олег Валерьевич быһаччы көҕүлээһининэн, эр дьону түмэр уонна сомоҕолуур, уол оҕолору иитиигэ болҕомтону уурар «Уол оҕо кэскилбит, эр киһи эрэлбит!» - диэн эр дьоҥҥо анаммыт тэрээһинэ ыытыллыбыта. Бу үтүө тэрээһини салҕыы сайыннарар баҕаттан, быйыл Хаҥалас улууһугар Дьиэ-кэргэн уонна оҕо сыла биллэриллибитинэн, улууспут Ыһыаҕар «Кэрэни айар дьоҕурдаах хаҥалаһым дьоно» диэн эр дьон, ол эбэтэр дьиэ-кэргэн аҕа баһылыктарын быыстапката буолан ааста.
Бу быыстапкаҕа Өктөм, Чаппаай, Дьөппөн, Төхтүр олохтоохторо көхтөөхтүк кыттыыны ыланнар 30-ча үлэни туруордулар. Иннибитигэр бу эр дьон хартыыналарын быыстапкатын аны Саха сирин Национальнай художественнай музейыгар көрдөрүүгэ туруорар, буклет оҥорор баҕа санаа баар. Бу курдук кыраттан саҕалаан, Хаҥалас улууһун эр дьонун ураанхайдыы уйулҕаларын уһугуннарар, сахалыы санааларын сайыннарар, түүр төрүттэрин төнүннэрэр үлэ биһигини иннибитигэр күүтэр.
Ол курдук, биһиги Бастакы Президеммит Михаил Ефимович Николаев көҕүлээһининэн бүтүн республикабыт үрдүнэн «Бары уруһуйдуубут» диэн бырайыак үлэлиир. Ол үлэ түмүгүнэн араас улуус, нэһилиэк аайы айар дьоҕурдаах дьон түмсүүлэрэ үлэлээн эрэллэр. Ол үлэҕэ биһиги эр дьоннорбут, ыал аҕа быһылыктара көхтөөхтүк кыттыһан эрэллэрэ бу олус кэрэхсэбиллээх уонна хайҕаллаах.
Дьиҥэр, былыргы сахха эр киһи дьиэ-кэргэн туллар тутааҕа, эрэллээх эркинэ этэ эбээт. Билигин туох кистэл кэлиэй, эр дьоннорбут кэрэ аҥардарбыт күлүгэр сылдьар курдукпут, ол эбэтэр, ханна да ыытыллар араас тэрээһиннэргэ үксүн кэрэ аҥардарбыт инники күөҥҥэ сылдьаллар. Бэл бу ыытыллыбыт эр дьону түмэр быыстапка арыллыыта, эр дьон оһуохайа буолуохтааҕа эрдэттэн биллэриллибитин үрдүнэн, эр дьоммут ахсааннара бу да сырыыга кэрэ аҥардарбытыттан лаппа аҕыйах ахсааннаах ааспыта ону бигэргэтэр. Бу көстүүнү оннуттан хамсатар, уларытар туһугар, Хаҥалас улууһун эр дьонугар улахан үлэ ыытыллара ирдэнэр.
Быыстапка арыллыытын иһинэн СВО-ҕа кытта сылдьар эр дьону чиэстээһин тэрилиннэ, кинилэргэ туһаайан элбэх үтүө тыллар этилиннилэр, махтал суруктар туттарылыннылар, улуус дьаһалтатын аатыттан бэлэхтэр бэрилиннилэр.
Бу түһүлгэҕэ СВО кыттыылааҕа, Аан дойду таһымыгар тиийэ биллэр спортсмен, «Саха Боотур» байыаннай-патриотическай иитии, бэлэмнэнии киинин салайааччыта Андрей Юрьевич Артамонов, бу аҕыйах хонуктааҕыта, 2-ис Малдьаҕар Бөртө нэһилиэгэр уол оҕолорго анаммыт бастакы слетугар Амма, Хаҥалас уонна Дьокуускай куорат 2-ки оскуолатын үөрэнээччилэрэ Боотур үөрэҕэр уһуллан, эр киһи үлэтигэр эриллэн, итэҕэлгэ иитиллэн, сылгыга сыстан, балыктаан, от охсон, ат үрдүттэн оҕунан ытан, буһан-хатан, биир тутум үрдээн, үөрэн-көтөн барбыттарын көрдөрөр хаартыска быыстапкатын тэрийэн үлэтин түмүгүн кэлбит дьоҥҥо көрдөрдө, кэпсээтэ.
Манан сиэттэрэн, мин СВО кыттылаахтарыгар этиэм этэ, эһиги төһө да ыарахан сырыыны сырыттаргыт, өлүүнү-сүтүүнү көрдөргүт, төһө кыалларынан эйэлээх олоххо эргиллэн кэлэн баран, бу Андрей Артамонов курдук, сырдык олоххо тардыһыылаах, бар дьоҥҥутугар, омуккутугар туһалаах буола сатааҥ диэн.
Бу тэрээһин, эр дьон быыстапкатыгар кыттыбыт дьоҥҥо махтал суруктары туттарыыннан уонна эппитим курдук, аҕыйах да буоллар эр дьон бэртээхэй оһуохайынан, уопсай хаартыскаҕа түһүүнэн түмүктэннэ.
Түгэни туһанан быыстапка арыллыытыгар кыттыыны ылбыт бары эр дьоҥҥо, туһулаан улуус Аҕа баһылыгар Олег Валерьевич Иринеевка, быыстапканы иилээн-саҕалаан ыыппыт культура үлэһитигэр Софрон Николаевич Владимировка бэйэм махталбын тириэрдэбин.
Түмүкпэр, Хаҥалас улууһун эр дьонугар туһаайан этиэхпин баҕарабын, ханна эмит эр дьон түмсүүтэ тэриллэрин көрдүгүт-иһиттигит эрэ онно тиийэ сатааҥ, эр дьон түмсүүлээх, биир санаалаах, көрүүлээх, Аар Айыы итэҕэллээх, чөл олохтоох уонна инникигэ тардыһыылаах эрэ буоллахпытына биһиги олохпут сайдыыга барыаҕа, ону өйдөөҥ, өйөөҥ, ону сыаналааҥ диэн!
Александр ХАРИТОНОВ,
Покровскайдааҕы оҕо ойуулуур-
дьүһүннүүр оскуола дириэктэрэ.
Оставить сообщение: