Рекламный баннер 990x90px bantop
"Устар ууну сомоҕолуур - нэһилиэгим дьоһун дьоно!"
10:23 18.02.2025 16+
"Устар ууну сомоҕолуур - нэһилиэгим дьоһун дьоно!"
Олунньу ый 13 күнэ биһиги Өрөспүүбүлүкэбитигэр, култуурабыт тэрилтэлэригэр дириҥ ис хоһоонноох уонна суолталаах күн. Сахалыы сайаҕастык саҥарар, иэйиибитин истиҥник этинэр ийэ тылбыт күнүгэр, Хаҥалас улууһун “Арчы Дьиэтэ” норуот айымньытын киинин тэрээһининэн Төрөөбүт тыл, сурук – бичик күнүгэр аналлаах «Устар ууну сомоҕолуур - нэһилиэгим дьоһун дьоно» улуустааҕы көрүү – күрэс бэрт сэргэхтик ыытылынна.
Тэрээһиммитин «Одун Хаан» ыйыгар сүгүрүйэн, кэлбит кыттааччылары арыылаах алаадьыннан айах тутан алгыһынан көрүстэ Арчы Дьиэтэ норуот айымньытын киинин салайааччыта , СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Лидия Васильевна Харитонова. Бу күрэскэ Улахан Аан, Күөрдэм, Өктөм, Төхтүр, Хачыкаат, Кыһыл Үрүйэттэн кэлэн бэйэлэрин нэһилиэктэриттэн төрүттээх, олорор уонна олорон ааспыт түөлбэ олоҥхоһуттарын, норуот ырыаһыттарын, оһуокайдьыттарын, хомусчуттарын, алгысчыттарын хаартыскалаах, видеолаах слайды бэлэмнээн аҕалан киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэн сырдаттылар, олохтоох дьоннорун айымьыларыттан быһа тардан толордулар. Күрэс кыттыылаахтарын үс киһилээх дьүүллүүр сүбэ истэн сыаналаата; Хаҥалас улууһа “Арчы Дьиэтэ” норуот айымньытын киинин салайааччыта, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Лидия Васильевна Харитонова, «Хаҥалас улууһа» МО дьаһалтатын култуураҕа уонна духуобунаска салаатын Муниципальнай тэрилтэтин сүрүн исписэлиистэрэ СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Надежда Дмитриевна Скрябина, Күннэй Романовна Степанова. Күрэс түмүгүнэн кыайыылааҕынан ааттанна Киприянова Любовь Даниловна, аҕатын СӨ тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бэтэрээнин, Ленин уордьана кавалерын, СССР 4 ыҥырыылаах Верховнай сэбиэтин депутатын, өр кэмҥэ Хачыкаат холхуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Киприянов Данил Васильевич туһунан сиһилии хаартыскаларын көрдөрөн, кини олорбут, үлэлээбит олоҕун сырдатта. “Чараҥнаах хомууна” айымньылааҕын, «Энньэ кулут» үс оонньуулаах, сэттэ хартыыналаах трагедия, “Урааҥхай сахаттан утумнаах”, “Сабыйа бухатыыр”диэн олоҥхолору, “Уйгулаах хочо” “Ыһыах ырыата” уонна да атын тойуктары суруйан хаалларбытын туһунан сырдатта. Кэлбит дьоннор, тэрийээччилэр маннык талааннаах киһи олорон ааспыт эбит диэн сэҥээрэ кэрэхсээтилэр.
Иккис миэстэни Гоголева Анна Афанасьевна, Соломонова Марина Григорьевна Улахан Аан нэһилиэгин «Аан-Аартык» култуура киинин исписэлиистэрэ ыллылар. Бэйэлэрин биир дойдулаахтарын тойуксут, олоҥхоһут, алгысчыт Платон Саввич Семенов – Ырыа Былатыан олоҕун, айар үлэтин сырдаттылар. Айылҕаттан бэриллибит талааннаах киһибит - Ырыа Былатыан Арҕаа Хаҥалас улууһун 2 Малдьаҕар (Бөртө) сиригэр Киппирдээннэр уустарыгар күн сирин көрбүт. Сергей Зверевы кытта бииргэ киэҥ сиринэн сылдьан, 2 – 3 –түү түүннээх күнү быһа олоҥхолууллара эбитэ үһү. Маҥнайгы сурукка киирбит үлэтэ “Ленин туһунан ырыа” 1939 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыт. Онтон ыла кини аата саха литературатыгар бигэтик киирбит. Быйыл, бу 2025 сылга биир дойдулаахтара, култуура үлэһиттэрэ Ырыа Былатыан 150 үбүлүөйдээх сылын бэлиэтээри сонун тэрээһиннэри ыытаары бэлэмнэнэллэрин иһитиннэрдилэр.
Игнатьева Галина Гаврильевна Хачыкаат нэһилиэгин «Сарыал» култуура киинин дириэктэрэ Үлэ кыһыл знамятын уордьанын кавалера, кадровай булчут, алгысчыт, Дархан оьуохайдьыт Герасимов Гаврил Иванович уонна элбэх оҕолоох, уһуйааччы, оьуохайдьыт Заморщикова Раиса Павловна тустарынан бэрт сиһилии ахтан санаан ааста.
Үһүс миэстэни Фомин Алексей Юрьевич, Игнатьев Руслан Егорович Өктөм нэһилиэгин А.С.Данилова аатынан “Бар5арыы” култуура киинин исписэлиистэрэ ыллылар. “Өктөм нэһилиэгин чуор куолаһа-Оһуокай Мааса” туһунан, олорон ааспыт олоҕун кини талаанын, чуор куоластааҕын кэпсээтилэр.
Артамонова Людмила Дмитриевна «Сардаҥа» - «Сарыал» култуура киинин филиалын сэбиэдиссэйэ биир дойдулааҕын талааннаах оһуохайдьыт, тойуксут Прокопьева Мария Григорьевна туһунан сырдатта.
“Хомуһуннаах хомусчуттары үйэтитээччи” анал ааты ылла - Федорова Саргылана Семеновна «Ситим» култуура киинин дириэктэрэ “Дьүрүһүй, хомуһум дьүрүһүй” – хомусчут, “Күөрдэм Хомуһа” ансаамбыл төрүттээччитин уонна салайааччытын Антонина Семеновна Адамова туһунан сырдатта. Кини Өрөспүүбүлүкэҕэ Хомус музейын төрүттээбит Иван Егорович Алексеевтыын, Аан Дойдутааҕы виртуоз хомусчута Спиридон Спиридонович Шишигинныын «Алгыс» хомус ансаамбылын кытары 1972 сыллаахха Уфа, Москва куораттарынан Саха култууратын, литературатын уонна искусствотын күннэрин ыытыыга делегацияҕа киирсэн бэрт ситиһиилээхтик кыттан хомуска оонньоон кэлбиттэрин туһунан билиһиннэрдэ.
«Сэргэх дьоһун сэһэнньит» анал ааты ылла Васильева Марина Николаевна. «Норуоттан тахсыбыт талаан» - үлэ тыыл бэтэрээнэ, тойуксут, норуот ырыаларын толорооччу Афанасьева Варвара Михайловна талаанын үйэтитэн сырдатта. 40-с сылларга, улууһугар Ырыа Балбаара – диэн аатынан биллэр эбит. 1945 сыллаахха Кыһыл Үрүйэҕэ Улуу Кыайыы ыһыаҕар олохтоохтор аһаҕас халлаан анныгар «Ньургун Боотур» олоҥхону оонньообуттарын, онно Варвара эдэр кыыс Айыы Куо ырыаларын толорбутун дьон сөҕө сэргии көрбүттэрин кэпсээтэ. Ырыа Балбаара улахан сиэнэ Николай Макаров билигин Төхтүргэ олорор. Эбээтин утумнаан норуот ырыаларын ыллыыр, Өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска биллэр ырыаһыппыт буолар. Сиэннэрэ бары даҕаны талааннаахтара биллэр.
«Удьуор сыдьааны утумнааччы» Тихонов Дархан М.Е. Васильев аатынан 2-Малдьаҕар орто оскуолатын 11 кылаас үөрэнээччитэ (Сал.Марина Васильева) «Мин эһэм» диэн Покровскай куорат сэрии уонна үлэ бэтэрээннэрин Сэбиэтин бочуоттаах бэрэссэдээтэлин, Хаҥалас улууһун уонна 2-с Малдьаҕар нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕун, Дархан оһуохайдьыт Харитонов Василий Николаевич туһунан истиҥник – иһирэхтик санаан ахтан кэпсээтэ. Эһээтэ – ырыаҕа ылламмыт, тойукка туойуллубут Улуу Элиэнэ эбэбит үөһүгэр томтойон үөскээбит Тойон Арыыттан төрүттээҕин, ааттаах ат баайааччы уонна сүүрдээччи быһыытынан улуус дьонугар биллэр – көстөр, ытыктанар киьи быһыытынан биллэрин сырдатта. Араас хоһооннору хоһуйбут, үтүмэн ырыаны ыллаабыт, тамадалаан хайҕаммыт, оһуохайдаан аатырбыт, бар дьонун биһирэбилин ылыан ылбыт, киһи гиэнэ кэрэмэһэ, үлэһитэ буоларыттан, оҕолоро, сиэннэрэ аҕаларынан, эһээлэринэн киэн тутталларын туһунан үөрэ, сэҥээрэ иһитиннэрдэ. Василий Николаевич кыыһа Лидия Харитонова аҕатын утумнаан ырыаһыт, арчыһыт, тойуксут, оһуохайдьыт буоларын, улуус дьоно – сэргэтэ билэллэрин, Өрөспүүбүлүкэҕэ тойук көрүүлэригэр хас да төгүл кыайыылааҕын туһунан эттэ.
«Кэскиллээх» - анал ааты ылла Анжела Герасимова А.Д.Широких аатынан Төхтүр орто оскуолатын 4 кылааһын үөрэнээччитэ (Сал.А.Перловская) «Кэскил - көлүөнэ ситимэ”- диэн “Кэскил” хомус норуодунай кэллэктиибин слайдынан сырдатта.
Кыттааччылар бары даҕаны бэлэмнэнэн кэлэннэр, чинчийэн, үөрэтэн, биир дойдулаахтарын үйэтитэн, киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэн, култуура тэрилтэлэригэр түмэл үлэтин (фондатын) хаҥатыыга үлэлии сылдьаллара тэрийээччилэри сэргэхситтилэр. Кыайыылаахтарга анал ааттаах дипломнары, сыаналаах бириистэри, туоһу суруктары туттардылар. Инникитин маннык тэрээһин сылын ахсын ыытыллан иһиэҕэ, улууспут талааннаах биллэр – көстөр дьоннорун тустарынан элбэх матырыйаал хомуллан киэҥ эйгэ араҥатыгар биллэн – көстөн иһиэхтэрэ диэммит эрэллээхпит. Биһиги сахалар киэн туттар сахалыы тылбытын, айымньылаах үлэлэрбитин, өбүгэлэрбит үйэлэргэ илдьэ кэлбит үтүө үгэстэрин аныгы олоххо дьүөрэлии тутан, кэлэр кэнэҕэски ыччаттарбытыгар, олохпутугар олук ууруохтаахпыт. Күүстээх санааны, өркөн өйү холбоон, саҥаттан-саҥа сыаллары-соруктары туруоран, үрдүктэн-үрдүк чыпчааллары дабайыаҕыҥ! Сахалыы сайаҕастык саҥарар, иэйиибитин истиҥник этинэр Ийэ тылбыт үйэлэргэ сүппэккэ үүнэ-сайда турдун!
суруйда: СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арчы Дьиэтэ норуот айымньытын киинин уус уран салайааччыта М.Е.Гаврильева.
#арчыдьиэтэ #төрөөбүттылуоннасурукбичиккүнэ
Олунньу ый 13 күнэ биһиги Өрөспүүбүлүкэбитигэр, култуурабыт тэрилтэлэригэр дириҥ ис хоһоонноох уонна суолталаах күн. Сахалыы сайаҕастык саҥарар, иэйиибитин истиҥник этинэр ийэ тылбыт күнүгэр, Хаҥалас улууһун “Арчы Дьиэтэ” норуот айымньытын киинин тэрээһининэн Төрөөбүт тыл, сурук – бичик күнүгэр аналлаах «Устар ууну сомоҕолуур - нэһилиэгим дьоһун дьоно» улуустааҕы көрүү – күрэс бэрт сэргэхтик ыытылынна.
Тэрээһиммитин «Одун Хаан» ыйыгар сүгүрүйэн, кэлбит кыттааччылары арыылаах алаадьыннан айах тутан алгыһынан көрүстэ Арчы Дьиэтэ норуот айымньытын киинин салайааччыта , СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Лидия Васильевна Харитонова. Бу күрэскэ Улахан Аан, Күөрдэм, Өктөм, Төхтүр, Хачыкаат, Кыһыл Үрүйэттэн кэлэн бэйэлэрин нэһилиэктэриттэн төрүттээх, олорор уонна олорон ааспыт түөлбэ олоҥхоһуттарын, норуот ырыаһыттарын, оһуокайдьыттарын, хомусчуттарын, алгысчыттарын хаартыскалаах, видеолаах слайды бэлэмнээн аҕалан киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэн сырдаттылар, олохтоох дьоннорун айымьыларыттан быһа тардан толордулар. Күрэс кыттыылаахтарын үс киһилээх дьүүллүүр сүбэ истэн сыаналаата; Хаҥалас улууһа “Арчы Дьиэтэ” норуот айымньытын киинин салайааччыта, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Лидия Васильевна Харитонова, «Хаҥалас улууһа» МО дьаһалтатын култуураҕа уонна духуобунаска салаатын Муниципальнай тэрилтэтин сүрүн исписэлиистэрэ СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Надежда Дмитриевна Скрябина, Күннэй Романовна Степанова. Күрэс түмүгүнэн кыайыылааҕынан ааттанна Киприянова Любовь Даниловна, аҕатын СӨ тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтин бэтэрээнин, Ленин уордьана кавалерын, СССР 4 ыҥырыылаах Верховнай сэбиэтин депутатын, өр кэмҥэ Хачыкаат холхуос бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит Киприянов Данил Васильевич туһунан сиһилии хаартыскаларын көрдөрөн, кини олорбут, үлэлээбит олоҕун сырдатта. “Чараҥнаах хомууна” айымньылааҕын, «Энньэ кулут» үс оонньуулаах, сэттэ хартыыналаах трагедия, “Урааҥхай сахаттан утумнаах”, “Сабыйа бухатыыр”диэн олоҥхолору, “Уйгулаах хочо” “Ыһыах ырыата” уонна да атын тойуктары суруйан хаалларбытын туһунан сырдатта. Кэлбит дьоннор, тэрийээччилэр маннык талааннаах киһи олорон ааспыт эбит диэн сэҥээрэ кэрэхсээтилэр.
Иккис миэстэни Гоголева Анна Афанасьевна, Соломонова Марина Григорьевна Улахан Аан нэһилиэгин «Аан-Аартык» култуура киинин исписэлиистэрэ ыллылар. Бэйэлэрин биир дойдулаахтарын тойуксут, олоҥхоһут, алгысчыт Платон Саввич Семенов – Ырыа Былатыан олоҕун, айар үлэтин сырдаттылар. Айылҕаттан бэриллибит талааннаах киһибит - Ырыа Былатыан Арҕаа Хаҥалас улууһун 2 Малдьаҕар (Бөртө) сиригэр Киппирдээннэр уустарыгар күн сирин көрбүт. Сергей Зверевы кытта бииргэ киэҥ сиринэн сылдьан, 2 – 3 –түү түүннээх күнү быһа олоҥхолууллара эбитэ үһү. Маҥнайгы сурукка киирбит үлэтэ “Ленин туһунан ырыа” 1939 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыт. Онтон ыла кини аата саха литературатыгар бигэтик киирбит. Быйыл, бу 2025 сылга биир дойдулаахтара, култуура үлэһиттэрэ Ырыа Былатыан 150 үбүлүөйдээх сылын бэлиэтээри сонун тэрээһиннэри ыытаары бэлэмнэнэллэрин иһитиннэрдилэр.
Игнатьева Галина Гаврильевна Хачыкаат нэһилиэгин «Сарыал» култуура киинин дириэктэрэ Үлэ кыһыл знамятын уордьанын кавалера, кадровай булчут, алгысчыт, Дархан оьуохайдьыт Герасимов Гаврил Иванович уонна элбэх оҕолоох, уһуйааччы, оьуохайдьыт Заморщикова Раиса Павловна тустарынан бэрт сиһилии ахтан санаан ааста.
Үһүс миэстэни Фомин Алексей Юрьевич, Игнатьев Руслан Егорович Өктөм нэһилиэгин А.С.Данилова аатынан “Бар5арыы” култуура киинин исписэлиистэрэ ыллылар. “Өктөм нэһилиэгин чуор куолаһа-Оһуокай Мааса” туһунан, олорон ааспыт олоҕун кини талаанын, чуор куоластааҕын кэпсээтилэр.
Артамонова Людмила Дмитриевна «Сардаҥа» - «Сарыал» култуура киинин филиалын сэбиэдиссэйэ биир дойдулааҕын талааннаах оһуохайдьыт, тойуксут Прокопьева Мария Григорьевна туһунан сырдатта.
“Хомуһуннаах хомусчуттары үйэтитээччи” анал ааты ылла - Федорова Саргылана Семеновна «Ситим» култуура киинин дириэктэрэ “Дьүрүһүй, хомуһум дьүрүһүй” – хомусчут, “Күөрдэм Хомуһа” ансаамбыл төрүттээччитин уонна салайааччытын Антонина Семеновна Адамова туһунан сырдатта. Кини Өрөспүүбүлүкэҕэ Хомус музейын төрүттээбит Иван Егорович Алексеевтыын, Аан Дойдутааҕы виртуоз хомусчута Спиридон Спиридонович Шишигинныын «Алгыс» хомус ансаамбылын кытары 1972 сыллаахха Уфа, Москва куораттарынан Саха култууратын, литературатын уонна искусствотын күннэрин ыытыыга делегацияҕа киирсэн бэрт ситиһиилээхтик кыттан хомуска оонньоон кэлбиттэрин туһунан билиһиннэрдэ.
«Сэргэх дьоһун сэһэнньит» анал ааты ылла Васильева Марина Николаевна. «Норуоттан тахсыбыт талаан» - үлэ тыыл бэтэрээнэ, тойуксут, норуот ырыаларын толорооччу Афанасьева Варвара Михайловна талаанын үйэтитэн сырдатта. 40-с сылларга, улууһугар Ырыа Балбаара – диэн аатынан биллэр эбит. 1945 сыллаахха Кыһыл Үрүйэҕэ Улуу Кыайыы ыһыаҕар олохтоохтор аһаҕас халлаан анныгар «Ньургун Боотур» олоҥхону оонньообуттарын, онно Варвара эдэр кыыс Айыы Куо ырыаларын толорбутун дьон сөҕө сэргии көрбүттэрин кэпсээтэ. Ырыа Балбаара улахан сиэнэ Николай Макаров билигин Төхтүргэ олорор. Эбээтин утумнаан норуот ырыаларын ыллыыр, Өрөспүүбүлүкэҕэ, улууска биллэр ырыаһыппыт буолар. Сиэннэрэ бары даҕаны талааннаахтара биллэр.
«Удьуор сыдьааны утумнааччы» Тихонов Дархан М.Е. Васильев аатынан 2-Малдьаҕар орто оскуолатын 11 кылаас үөрэнээччитэ (Сал.Марина Васильева) «Мин эһэм» диэн Покровскай куорат сэрии уонна үлэ бэтэрээннэрин Сэбиэтин бочуоттаах бэрэссэдээтэлин, Хаҥалас улууһун уонна 2-с Малдьаҕар нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕун, Дархан оһуохайдьыт Харитонов Василий Николаевич туһунан истиҥник – иһирэхтик санаан ахтан кэпсээтэ. Эһээтэ – ырыаҕа ылламмыт, тойукка туойуллубут Улуу Элиэнэ эбэбит үөһүгэр томтойон үөскээбит Тойон Арыыттан төрүттээҕин, ааттаах ат баайааччы уонна сүүрдээччи быһыытынан улуус дьонугар биллэр – көстөр, ытыктанар киьи быһыытынан биллэрин сырдатта. Араас хоһооннору хоһуйбут, үтүмэн ырыаны ыллаабыт, тамадалаан хайҕаммыт, оһуохайдаан аатырбыт, бар дьонун биһирэбилин ылыан ылбыт, киһи гиэнэ кэрэмэһэ, үлэһитэ буоларыттан, оҕолоро, сиэннэрэ аҕаларынан, эһээлэринэн киэн тутталларын туһунан үөрэ, сэҥээрэ иһитиннэрдэ. Василий Николаевич кыыһа Лидия Харитонова аҕатын утумнаан ырыаһыт, арчыһыт, тойуксут, оһуохайдьыт буоларын, улуус дьоно – сэргэтэ билэллэрин, Өрөспүүбүлүкэҕэ тойук көрүүлэригэр хас да төгүл кыайыылааҕын туһунан эттэ.
«Кэскиллээх» - анал ааты ылла Анжела Герасимова А.Д.Широких аатынан Төхтүр орто оскуолатын 4 кылааһын үөрэнээччитэ (Сал.А.Перловская) «Кэскил - көлүөнэ ситимэ”- диэн “Кэскил” хомус норуодунай кэллэктиибин слайдынан сырдатта.
Кыттааччылар бары даҕаны бэлэмнэнэн кэлэннэр, чинчийэн, үөрэтэн, биир дойдулаахтарын үйэтитэн, киэҥ эйгэҕэ билиһиннэрэн, култуура тэрилтэлэригэр түмэл үлэтин (фондатын) хаҥатыыга үлэлии сылдьаллара тэрийээччилэри сэргэхситтилэр. Кыайыылаахтарга анал ааттаах дипломнары, сыаналаах бириистэри, туоһу суруктары туттардылар. Инникитин маннык тэрээһин сылын ахсын ыытыллан иһиэҕэ, улууспут талааннаах биллэр – көстөр дьоннорун тустарынан элбэх матырыйаал хомуллан киэҥ эйгэ араҥатыгар биллэн – көстөн иһиэхтэрэ диэммит эрэллээхпит. Биһиги сахалар киэн туттар сахалыы тылбытын, айымньылаах үлэлэрбитин, өбүгэлэрбит үйэлэргэ илдьэ кэлбит үтүө үгэстэрин аныгы олоххо дьүөрэлии тутан, кэлэр кэнэҕэски ыччаттарбытыгар, олохпутугар олук ууруохтаахпыт. Күүстээх санааны, өркөн өйү холбоон, саҥаттан-саҥа сыаллары-соруктары туруоран, үрдүктэн-үрдүк чыпчааллары дабайыаҕыҥ! Сахалыы сайаҕастык саҥарар, иэйиибитин истиҥник этинэр Ийэ тылбыт үйэлэргэ сүппэккэ үүнэ-сайда турдун!
суруйда: СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, Арчы Дьиэтэ норуот айымньытын киинин уус уран салайааччыта М.Е.Гаврильева.
#арчыдьиэтэ #төрөөбүттылуоннасурукбичиккүнэ
Оставить сообщение: